Carito Rimbo Lisun
Musim Pamaneh
“Apo dek angek bana hari kini ko yo, gek?” batanyo Rita ka ninik nyo nan biaso diimbau Agek. Inyo duduak di barando rumah agek sambie makan es kacang padi nan dibuek agek patang. Lapeh auih dek es kacang padi nan dingin sajuak.
“Iyo pulo dak. Balain lo rasonyo angek kini. Hari lum masuk wakotu luhu tapi lah badangkang raso angek e.”
Agek nan baru salasai masak pakanasi untuak makan tangahari duduak dakek cucunyo nan surang tu.
Indak lamo sudah tu,baliak pulo si Angga dari tampek bamain. Inyo pulang ka rumah untuk minum, kahausan dek bamain bapaneh paneh. Bajunyo habih basah bamandi dek paluah, bantuak urang sudah kahujanan.
“Ndeh, yo lamak es kacang padi agek katiko bantuak kini ko,gek. Itu bana ubeknyo kini”.
Galak agek mancaliak ulah si Angga. Sanang hati agek, lai katuju es nan dibueknyo dek cucu-cucunyo.
Hari samakin siang, matoari samakin tinggi. Nan angek samakin manjadi pulo. Dibaok kipeh angin tagak dari dalam rumah ka barando. Sajuak rasonyo angin dari kipeh nan baputa. Kipeh angin tu langsung ditakan ka nomor nan paling tinggi dek Rangga.
“ Agek, bekko kok lah patang hari mandi ka pincuran wak lah. Alah lamo lo indak mandi di sinan”, Angga mambujuk agek untuk mambaoknyo mandi di pincuran mato aie dakek Rimbo Lisun. “ iyo gek, Rita taragak pulo nak mandi di pincuran rasonyo.” Rita basigiro pulo mambaleh nan disabuik dek Angga.
“ Yo lah, kalau kalian nio mandi ka pincuran. Sudah sumbayang ashar wak pai bekko dih, bia dak angek bana bajalan.” Agek setuju untuk pai mandi pincuran, malapeh kandak Rita jo Angga. Gadang hati Rita jo Angga mandanga jawek dari agek.
Dek hari lah hampie wakatu luhu, paruik lah mulai mintak diisi. Es kacang padi alah habih pulo. “ kini makan siang lah wak dulu, ndak. Tadi agek mambuek gulai pucuk ubi jo ikan salai”. Baranjaklah agek jo kaduo cucunyo masuk ka dalam rumah maambiak nasi.
Gulai pucuak ubi agek yo sabana lamak, batambuah Angga dek nyo. Padeh nyo sadang elok, bumbunyo sagalo taraso. Bakawan pulo jo samba jariang dicampua jo tempe. Batalun-talun suok Rita jo Angga. Ikan salai mambuek harum aroma gulai pucuak ubi agek.
“ Samba nan agek buek yo lamak, gek. Ama mambuek pakanasi acok ayam ka ayam se nyo, kok indak ikan.” Kecek Angga ka agek katiko sadang makan, jo muncuangnyo nan masih barisi.
“Lulua nasi tu dulu, baru mangecek. Indak buliah mangecek katiko muncuang barisi, sumbang tu namonyo.”
Tau dirinyo salah, Angga galak sajo lalu maminta maaf ka agek. Agek maklum sajo mancaliak laku cucunyo tu. “Bisuak agek sabuik an ka ama kalian yo, bia baganti-ganti pakanasi nan dimasaknyo.”
Makan tangahhari alah salasai, nan paruik alah kanyang. Agek jo cucu-cucunyo manunaikan sumbahyang luhu.
Alah salasai sumbahyang katigonyo, duduk baliak di barando rumah. Nan si Rita mambaco buku IPA untuk kelas 5, bisuak itu nan ka dipelajarinyo di sikola. Nan si Angga baitu pulo, tapi buku pelajaran Matematika untuk kelas 3 tu dipacik sajo dek si Angga yo. Pangana Angga alah nio ka pai mandi di pincuran bekko sajo nyo.
Pincuran Mato Aie
Wakatu bajalan, obang wakatu asar alah bakumandang. Rita jo Angga Basugiro maambiak aie wudu untuk manunaikan sumbayang. Baitu pulo jo Agek, sumbayang dulu sabalum pai bamandi-mandi ka pincuran. Agek mandidik cucu-cucunyo untuk indak maninggakan kewajiban sebagai muslim. Karano sebagai urang Minang turuik mamagang Adaik basandi syarak, syarak basandi kitabullah.
Alah salasai katigonyo sumbahyang, dipasiapkan sagalo nan paralu di bao. Baju salin, handuak, sagalo alok-alok mandi dikumpuakan di tas jinjiang. Agek jo cucu-cucunyo turun dari rumah bajalan ka arah pincuran nan batampek di tapi Rimbo Lisun. Rita mambaok barang barangnyo jo agek, nan si Angga mambao barangnyo pulo surang.
Disapanjang jalan, banyanyi-nyanyi gadang hati si Angga. Baitu pulo jo si Rita. Hari alah mulai taduah, walau masih angek tapi indak padiah bantuak tadi bana lai. Di sapanjang jalan, satiok ado basobok jo urang nan basalisiah, saling manyapo maagiah salam kaduonyo.
“ Ndeh agek! Co caliak kamari gek! Manga kok ketek mailie aie ko gek?”
“ Ondeh, iyo haa. Agek lah lamo pulo dak kamari. Urang lah langang pulo tibo kasiko dek lah masuak aie ka rumah. Indak ado nan mancaliak pincuran ko lai”
Ibo hati Rita jo Angga indak bisa bamain aie disinan. Aie pincuran dahulunyo dareh, kini ketek sajo bantuak aie dari teko. Akhienyo, babaliak pulang ka rumah agek.
Rita jo Angga mandi dirumah sajo lai. Tibo di rumah hampie maghrib, basugiro Rita jo Angga mandi. Sudah tu sumbahyang agek jo cucunyo, dilanjuikkan makan malam. Kini sayua paku balado nan jadi pakanasinyo.
“Manga kok bisa ketek bantuak tu aie pincurannyo gek?”
“ Antahlah Rita, Agek tacangang pulo dek pakaro itu. Indak pernah saketek itu bana ilie aie di pincuran tu biasonyo doh.”
Rita jo Angga lusuah sajo dek indak jadi bamain aie di Pincuran. Tapi sumangaik baliak dek sayua paku balado buatan agek. Dimakan jo nasi angek samakin manyalero makannyo. Bacampua pulo jo lauak teri, manyalero makan duo urang cucu Agek tu.
“ Ndak usah dipikian bana pakaro itu lai, sudah ko baraja Rita jo Angga lai yo.” Agek mananangkan hati duo cucunyo
“ Jadih gek!” sarentak kaduonyo manjawek.
Alah salasai makan, dikarajoan tugas sikola nan alun sudah. Dibaco pelajaran nan ka diaja bisuak. Alah salasai mamasuak an buku kadalam tas, Rita jo Angga baanjak lalok.
Pemanasan Global?
“ Anak anak ibu, kini awak ka belajar tentang pemanasan global. Lai ado nan baraja malam tadi?”
Tigo urang manunjuak tangan, tamasuak si Rita. Rita ditunjuak dek Ibu guru untuk manjawek apo nan alah diaja nyo malam tadi.
“ Pemanasan global kalau dari yang Rita baco tadi malam artinyo peningkatan suhu rata rata di Atmosfer bumi bu. Jadi udaro di saluruh dunia ko batambah manjadi angek bu.”
“ Batua, santiang Rita. Jadi, pemanasan global manjadi tando kalau ado yang salah yang tajadi di ekosistem atau lingkungan tampek awak tingga kini.”
“Jadi, babarapo hari ko angek badangkang dek ulah pemanasan global bu?” tanyo saurang murid di kelas 5 tu.
“ Bisa jadi itu salahsatu bentuk pemanasan global. Tapi, apo yang jadi panyabab pemanasan global tu?”
Sa isi kelas haniang sajo. Masih manakok-nakok jaweknyo.
“ Bia ibu jalehkan dih.” Tangan ibu guru manari di papan tulis mambuek ilustrasi lapisan atmosfer bumi.
“ Jadi, bumi awak ko punyo lapisan yang namonyo ozon. Lapisan ozon ko nan melindungi bumi dari angek matohari jo benda benda langik yang mungkin bisa masuk ka bumi.”
“ Oooo…” maangguak angguak kasadonyo
“ Nah, kini lapisan ozon tu alah rusak. Lapisan ozon tu kini lah tipih, bahkan alah tambuak.” Ibu guru masih manjalehkan.
“ Dek karano itu, angek dari matohari langsung masuak ka bumi sagalonyo. Sudah tu, nan mambuek pemanasan global makin parah, angek nan alah masuk tu indak bisa kalua lai. Alah takuruang nyo didalam atmosfer bumi.”
“ Oooo…” murid-murid maangguak baliak bak balam.
“ Apo nan mambuek lapisan ozon bisa rusak bu?” batanyo pulo murid nan lain.
“ Lapisan ozon ko bisa rusak dek disababkan babarapo gas yang datangnyo dari aktivitas awak sahari hari. Contohnyo asok pabrik, asok kendaraan, pestisida yang dipakaikan ka tanaman, jo gas yang dihasilkan AC jo kulkas.”
“ Jadi, baa caro awak bisa mangurangi dampak pemanasan global ko bu?” Rita batanyo ka Ibu guru
“ Rancak pertanyaan Rita. Untuak mengurangi efek pemanasan global ko, awak bisa mengurangi penggunaan dari bahan bahan nan ibuk sabuik an tadi. Kalau kendaraan, caro manguranginyo yaitu baraliah manggunokan transportasi umum.”
“ Reboisasi atau mahijaukan baliak hutan bisa pulo awak lakukan. Hutan punyo peran nan gadang dalam maatur kebersihan udaro di bumi. Ibaratkan bumi awak manjadi sabuah badan, rimbo nan ado di bumi ko jadi paru-paru untuak bumi bisa baangok.” Sambuang Ibu guru.
“ Lai abeh dek anak-anak ibuk, kalau Rimbo Lisun nan ado di kampuang awak ko digadang-gadang jadi hutan paling laweh di pulau Sumatera ko.”
Tacangang murid kasadonyo. Baru abeh baso Rimbo Lisun gadang dan salaweh itu. Ibu guru senyum sajo mancaliak muridnyo takagum.
“ Iyo lah, sampai sinan sajo pelajaran awak kini lu yo.” Bu guru manyudahi kelas, tando salasai pelajaran hari tu.
Lonceng sikola alah babunyi, murid murid pulang ka rumah surang surang. Ado pulo nan singgah babalanjo di muko sikola.
Carito Rimbo Lisun
Rita jo Angga baliak bajalan basamo ka rumah agek. Saling bacarito baduo tentang apo nan didapeknyo tadi.
“ Agek, kato Ibu guru tadi di sikola Rimbo Lisun di kampuang awak ko paling laweh di Sumatera gek. Iyo tu,gek?”
“ Agek baru mandanga pulo kalau nan paliang laweh di Sumatera tu mah.” Jawek agek sambia maambiak sambalado tanak ka pinggannyo.
“ Iyo gek, tadi Rita baraja tentang pemanasan global. Kato Ibu guru, babarapo hari ko hari angek badangkang dek ulah pemanasan global ko,gek.” Rita bacarito sambia maambiak abuih taruang.
“ Kalau Angga, tadi baraja tentang musim nan ado di dunia,gek. Kalau di Indonesia, wilayah nyo di Kawasan tropis. Jadi, musim e hanyo ado duo gek, panghujan atau ndak pamaneh. Kalau di lua nagari ado nan ampek musimnyo gek.”
“ Santiang-Santiang cucu agek kaduonyo. Sanang hati agek kalian pandai, bisa manangkok aa nan diajakan dek guru di sikola.”
Alah salasai katigonyo makan, duduak lah agek jo duo cucunyo. Takana dek agek carito tentang Rimbo Lisun nan dulu dicaritokan pulo dek niniaknyo.
“ Agek dulu dapek carito dari niniak agek. Rimbo Lisun ko dulu banyak urang picayo kalau ado keinginan, urang masuak ka Rimbo ko untuak bakaua atau maminta keinginannyo. Kalau kini, alah ndak ado lai. Kini kalau picayo jo bantuak tu lai, indak sasuai jo ajaran agama awak.”
“ Oooh, baitu yo gek?” Rita jo Angga baru abeh tentang itu
“ Sudah tu, ado pulo agek dapek carito kalau di Rimbo Lisun ado Urang Bunian atau urang aluih nan tingga didalamnyo.”
Mandanga carito nantu, agak takuik Rita jo Angga dek nyo.
“ Caritonyo, urang aluih tu kalau baralek, tadanga bunyi talempong nyo dek awak. Kadang diambiak pulo padi awak kok sagantang. Itu carito nan disampaikan dek niniak agek.” Samakin takuik Rita jo Angga.
“Tapi indak paralu ditakuik an. Awak sabagai muslim, memang paralu pulo mengimani nan indak Nampak dek mato. Awak hiduik badampingan, salagi indak awak gaduah inyo indak pulo ka manggaduah ka awak do.”
“Dan nan paliang penting, Rita jo Angga urang cadiak bailmu. Rita jo Angga basikola, harus pandai mancaliak keadaan sekitar awak.” Maangguak Rita jo Angga.
“Rimbo Lisun tu harus dijago elok elok. Sabab awak juo nan ka mandapek hasianyo. Pandai awak manjago, banyak awak mandapek. Kalau dapek sampai juo ka anak cucu Rita jo Angga handaknyo bisuak.”
“Iyo gek, bantuak patang aie pincuran ketek mailienyo. Awak juo nan manangguang ndak lamak e nyo.” Jawek Rita
“Cadiak cucu agek. Rimbo Lisun tu ibaraik batu zamrud nan baharago. Rita jo Angga sarato kawan kawan nan harus manjagonyo yooo.” Agek maagiah amanat untuk duo cucunyo.
Oleh: Nurul Fadila (Mahasiswi Sastra Minangkabau, UNAND)